Η ερμηνειά της ιστορίας και τα σχολικά βιβλία.

Υποθέτω πως αρκετοί θα έχετε αναρωτηθεί για ποιο λόγο οι μαθήτες διδάσκονται ιστορία στο σχολείο, σε όλες τις χώρες, δεδομένου ότι είναι μία επιστήμη η γνώση της οποίας δεν είναι χρήσιμη στην επαγγελματική ζωή της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων. 

Η συνηθισμένη απάντηση είναι για να γνωρίζουμε το παρελθόν μας, την καταγωγή μας, δηλαδή για να κατασκευάσει εθνικές ταυτότητες. Άλλοι, λιγότεροι, λένε ότι η ιστορία πρέπει να διδάσκεται για να έχουμε ένα «μπούσουλα» ώστε να παίρνουμε μαθήματα για την μελλοντική μας πορεία. 

Σε κάθε περίπτωση η σχολική διδασκαλία της ιστορίας είναι η διδασκαλία μιας συγκεκριμένης έκδοσης της ιστορίας δηλαδή μιας ερμηνείας της. Μία κοινότυπη άποψη λέει πως είναι αδύνατον να μάθεις την πραγματική ιστορία αλλά πάντα θα γνωρίζεις μία ερμηνεία της γιατί ο συγγραφέας, δηλαδή ο ιστορικός (ελπίζω τουλάχιστον οι συγγραφείς της ιστορίας να είναι επαγγελματίες ιστορικοί), δεν θα καταφέρει να αποβάλει τα προσωπικά του πιστεύω απαγγέλοντας την ιστορία. Διαφωνώ, όποιος συγχέει τα πιστεύω του με την επιστήμη δεν είναι επιστήμονας, ιστορικός στην συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά προπαγανδιστής (δεν βρίσκω τον χαρακτηρισμό απόλυτα αρνητικό) των πολιτικών του πιστεύω. Φυσικά δέχομαι πως η ιστορία δεν είναι απόλυτη, νέες ανακαλύψεις γίνονται όλη την ώρα οπότε αλλάζει και η άποψη που μπορεί να έχουμε για ένα συγκεκριμένο γεγονός, αυτό όμως είναι χαρακτηριστικό της ιστορίας ως επιστήμης.

Για αυτό το λόγο γίνεται και ο σαματάς για το βιβλίο ιστορίας της ΣΤ’ δημοτικού. Αυτοί που φωνάζουν θέλουν να επιβάλλουν την δική τους ερμηνεία της ιστορίας. Το πρόβλημα είναι πως αυτοί δεν θέλουν να επιβάλλουν απλώς μία διαφορετική ερμηνεία αλλά μία «καθαρή» έκδοση της ιστορίας όπου αγιοποιεί την μία πλευρά (την Ελλάδα) και παρουσιάζει τους άλλους σαν εχθρούς που έχουν σαν μόνο σκοπό την καταστροφή μας.

Θα ξεφύγω από την εθνοκεντρική μας «μάχη» και θα αναφερθώ σε ένα ιστορικό γεγονός όπου κάποιος θα πίστευε πως δύσκολα μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες, λόγο της έκτασης του, την σημασίας του και του γεγονότος ότι είναι πρόσφατο άρα υπάρχει πληθώρα πηγών: τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξέρω τρεις διαφορετικές ερμηνείες (μπορεί να υπάρχουν 333) ή να το θέσω αλλιώς σύμφωνα με την αντίληψη που έχουν διαφορετικά έθνη για τον πόλεμο μπορώ να τα καταχωρίσω σε τρία «στρατόπεδα»*. 

1. Ο πόλεμος ήταν η μεγαλύτερη μαλακία που έχει κάνει ποτέ η ανθρωπότητα. Η ένταση του, οι καταστροφές, οι σφαγές και τα εγκλήματα του πολέμου ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Είναι ένα κομβικό σημείο της ιστορίας μας, πρέπει να το έχουμε σαν παράδειγμα προς αποφυγή ώστε να μην το ξαναεπαναλάβουμε. Από τα παθήματα του πολέμου μάθαμε τι είναι το «κακό», το οποίο δεν είναι ένα συγκεκριμένο έθνος αλλά μία ιδεολογία κλπ. Αυτός είναι ένας από τους ιδρυτικούς «μύθους» της Ε.Ε. και τον συναντάς συνήθως στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

2. Ο πόλεμος ήταν εθνικό–απελευθερωτικός όπου οι ναζί μας βοήθησαν να απελευθερωθούμε από τους Ρώσους. Αυτή είναι η αντίληψη που κυριαρχεί στις Βαλτικές χώρες, όπου οι «κακοί» είναι οι Ρώσοι μιας και αυτοί ήταν οι εχθροί του έθνους, θέλω να πιστεύω πως δεν θεωρούν τους ναζί «καλούς». Ο πόλεμος ήταν ένα κομβικό σημείο του έθνους μας δεδομένου ότι σε αυτόν βλέπουμε την δημιουργία του. 

3. Οι θυσίες και οι ηρωικές μάχες του έθνους μας ήταν καθοριστικές ώστε να κερδίσουν τον πόλεμο οι «καλοί», αν δεν υπήρχαμε εμείς ο πόλεμος είτε θα κρατούσε πολλά χρόνια ακόμα είτε θα κέρδιζαν οι ναζί. Αυτή την ερμηνεία την συναντάμε στην Σ. Ένωση (ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος) που στην συνέχεια την οικιοποιήθηκαν οι Ρώσοι, στην Γιουγκοσλαβία (τουλάχιστον ένα μέρος της), στην Ελλάδα ("Οι ήρωες πολεμάνε σαν Έλληνες") και σε ένα κομμάτι των ΗΠΑ (από τα επιχειρήματα των neo-cons ενάντια των Γάλλων για τον πόλεμο του Ιράκ). Ο πόλεμος χρησιμοποιείται για να αποδείξει την μοναδικότητα του έθνους και τα χαρακτηριστικά του που το κάνουν να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έθνη.

Από τις 3 ερμηνείες ασπάζομαι την πρώτη. Είναι μία ερμηνεία η οποία προσπαθεί να μας διδάξει από τα σφάλματα του παρελθόντος και να μην κατασκευάσει στερεότυπα και μοναδικότητες. Οι άλλες δύο ερμηνείες δεν διδάσκουν τίποτα απλώς κατασκευάζουν μύθους. 

Φοβάμαι πως θα αργήσω πολύ να την δω στα βιβλία της ιστορίας.

* Όποιος θέλει να δει τις διαφορετικές ερμηνείες μπορεί να ανατρέξει στον τύπο για την επέτειο για τα 60 χρόνια από το τέλος του πολέμου που έγινε στην Μόσχα τον Μάιο του 2005. Δύο σχετικά άρθρα: Who won World War II?  και Russia's controversial celebrations.